LOZAN ANTLAŞMASININ 99. YILDÖNÜMÜNDE BÜYÜK BULUŞMANIN ARDINDAN

Nilüfer Belediye'sinin ev sahipliğinde gerçeğe dönüşen Büyük Mübadil Buluşması'ndaydık 23-24 Temmuz'da. Binlerce kişi Lozan Barış Antlaşması'nın 99. yıldönümünü kutladık, 100. yıldönümünde 'Barış Bayramı' olsun dilekleriyle.  

Büyük Mübadil Buluşması hakkında gerek yazılı basında gerekse sosyal medyada yüzlerce haber yer aldı. Artık bir tıkla ya da ekrana dokunarak tümüne erişmek olası. Burada işin mutfağında neler oldu ve etkinlik günlerinde yüreğimize değen anılardan da söz edelim.

Aslında her şey bir hayalle başladı. Lozan Mübadilleri Vakfı Yönetim Kurulu'nun  2021 yılı Mayıs toplantısında Lozan Antlaşması'nın dalya dönümü etkinlikleri konusunda beyin fırtınasındaydık. 

Yunanistan'da yaşayan mübadil kökenlilerin 'Gavustima' anmaları geldi LMD Başkanı Esat Ergelen'in  aklına.  Bu önerisini en candan destekleyenlerden biri bendim. Çünkü beş yıl önce Larissa'nın Farsala yerleşiminde 19.'su düzenlenen ve Orta Anadolu kökenli, Karaman Türkçesi konuşan yaklaşık 100.000 mübadilin ikinci ve üçüncü kuşaklarının ortak ezgilerimiz, halk oyunlarımız ve drama sahnelemesiyle özlem gidermesine tanık olmuş, hep birlikte halay çekmiştik. Alana girerken ikram edilen limonata ve helvanın ve kurulan sofralardaki dostluğun tadı da unutulmamışsa; biz de Anadolu toprağına mübadil olmuş kuşaklar olarak bir buluşma yapabiliriz dedik.

Ve o günden sonra ilmek ilmek işlendi tüm çalışmalar. Görüşmeler yapılmaya başlandı. Nilüfer Belediyesi hayalimize en büyük desteği verdi. Tüm mübadil kuruluşlarıyla bilgi toplantıları yapıldı. Vakıf başkanımız Arif Ümit İşler ve genel sekreterimiz Süleyman Mazlum Nilüfer Belediye Başkanı Turgay Erdem'le sayısız görüşme gerçekleştirdiler. Birbirinden değerli akademisyenlerle bağlantı kurularak katılımları sağlandı.

Neredeyse bir yıl sonra başta Lozan Mübadilleri Vakfı, Bursa Lozan Mübadilleri Kültür ve Dayanışma Derneği, Demirtaş Lozan Mübadilleri Kültür ve Dayanışma Derneği'nin gayretleriyle 'büyük buluşmanın' ana çizgileri belirlendi.

Bu arada Görükle Mübadele Evinin tüm çalışanları ve gönüllüleri, Lozan Mübadilleri Vakfı Korosu ve İzmir Temsilciliği Korosu da yoğun çalışma içindeydiler. 

Ve etkinliğe günler kala 24 Temmuz'da Balıkesir'de partisinin mitingine katılacak olan Kemal Kılıçdaroğlu'nun da büyük buluşmanın konuğu olacağı haberini aldık. Ayrıca İlber Ortaylı mübadeleyi anlatacaktı. Büyük Buluşma, birdenbire çok büyüklerin buluşması olmuş ve bizlerin istediğinden çok daha fazla Lozan Antlaşması'nın yıldönümü gündeme gelmişti. 

23 Temmuz Cumartesi öğle saatlerinde Görükle Mübadele Evine ulaştığımızda davul zurnayla karşılandık. Daha önce küçük bir dinleti yaptığımız o güzelim çivit mavisi evin çevresi konuklarla doluydu. Ve eve girdiğimizde mis gibi kokulara yöneldik hemen. Görükle'nin çalışkan hanımları yüzlerce kişiyi doyuracak pişiler, yaprak sarması, yoğurt tatlısıyla masaları hazırlamışlardı. Ellerinin bereketi hep böyle olsun dileğimizi iletip anı fotoğrafları çektik. Mübadele Evi'ni bir kez daha gezdik. Görükle  Mübadele Kahvesi'nde çaylarımızı içtik. Yol ve sıcak havanın etkisiyle biraz kalacağımız yere gidip dinlenmeyi umarken kendimizi birden Görükle Stadı'nda bulduk.

Büyük Buluşma gerçekten de daha stadın girişinde güvenlik için alınan önlemlerle, katılımcı sayısının kalabalığıyla kendini belli etmiş görünüyordu. Ve alana baktığımda yemyeşil çimlendirilmiş futbol alanının bembeyaz örtülü onar kişilik yuvarlak masalarla donatıldığını fark ettim. Dev bir sahne kurulmuş ve hemen önüne protokol konuklarının oturacağı büyük bir u şeklinde masa düzenlenmişti.

Beş bin kişilik bir şölenle Lozan Barış Antlaşması önemine uygun anımsanıyordu.

Canlı yayın için tüm düzenek hazırdı. Dronla kayıt alınıyordu sürekli olarak. Biz hem İzmir hem İstanbul koroları olarak beyaz giysilerimiz ve mavi çiçeklerimizle ses testini şefimiz ve müzisyenlerimizle yapmıştık. 

Saat 16.00'da, sunucumuz ilk anonsuyla Lozan Mübadilleri Vakfı İzmir Temsilciliği Korosu'nu sahneye çağırdı. Güzel sesleri ve müzikleriyle hepimizi coşturdular. 

Tüm konuklar özenle kurulan masalarda yemeklerini yerken program devam ediyordu. Tüm sivil kuruluş temsilcileri, Nilüfer Belediye Başkanı, CHP Genel Başkanı ve en son İlber Ortaylı yaptıkları konuşmalarda Lozan Antlaşması'nın Cumhuriyetimizin tapu senedi  olarak önemine değindiler ve başta vakıf başkanımız olmak üzere 24 Temmuz'un Lozan Barış Bayramı  olarak kutlanması konusunu vurguladılar. 

Koromuz onca provadan sonra sahne aldığında, altıncı şarkımızda, bizi  ilk andan itibaren yüzünde hoş bir gülümsemeyle ve iki yanında birinci  ve ikinci kuşak iki mübadille dinleyen Kemal Kılıçdaroğlu, son dakikada kesinleşen Görükle Mübadele Evi ziyareti için tören alanından ayrılırken sahne kenarına gelip şefimizi kutladı.  Gidişiyle günün ana temalarından olan 'zorunlu göç' dalgasının bir benzeri Görükle Stadında yaşandı. O dalganın sesi, koromuzun suyun iki yanında yıllardır söylenen dost ezgilerini bastırdı. 

Ve upuzun bir gün binlerce konuğun farklı otellere, koromuzun da huzurevine ulaşmasıyla sona erdi. 

Ertesi gün Görükle Çağdaş Eğitim Kooperatifi sanat Merkezi'nde düzenlenen panel ve 'İki Kere Yabancıydılar' sergimiz  çok anlamlı ve bilgilendiriciydi. Bir akşam önce Görükle Stadının masalarında ve sahnesinde yer alan tüm konukların değerli akademisyenlerimizin araştırmalarını dinlemelerini gönülden isterdik. Ancak salonun dörtte üçü boştu. Umarım Nilüfer Belediyesi tüm bu konuşmaları youtube kanalından izlemeye açar. Doç.Dr. Hülya Bayrak Akyıldız'a, Doç. Dr. Mehmet Söylemez'e, Öğrt. Gör. Gurbet Gökgöz Bilen'e, Araştırma Görevlileri Dr. Hasan Münüsoğlu ve Saim Örnek'e buradan  teşekkürlerimizi bir kez daha iletmek isterim. 

Son olarak Lozan Mübadilleri Vakfı'nın kurucu beyni, bu güne dek en büyük emekçisi Sefer Güvenç'in söylediği gibi EN ÖNEMLİ OLAN  Lozan Antlaşması ve Mübadele Sözleşme'sinin genç akademisyenler tarafından araştırılması, giderek genişleyen bilgi dağarcığı, akademik tezler, filmler, belgeseller, koromuzun CD'si, sayıları artan mübadil ve anı evlerinin çoğalmasıdır.  Sivil Toplum Kuruluşlarının çabaları hepimizin yüreğinde umut çiçekleri açtırıyor, tüm olumsuz koşullara karşın.  

Öğleden sonra yine Nilüfer Belediyesi'nin düzenlediği Gölyazı ve Misi gezisi bizler için hoş bir veda oldu. Misi'de zaman yetersiz kaldı. Daha uzun bir süre geçirip tüm tematik müzelerini gezip iyi korunmuş evlerini fotoğraflayıp, şirin pansiyonlarında kalarak ve Gölyazı'da turna balığını yiyerek eve dönmek çok iyi olurdu.     

Yine, yeniden Lozan Antlaşması'nın 100. yılını çok daha deneyimli, tüm Balkan ve Rumeli kökenliler ve tüm barışseverlerle birlikte 'barış bayramı' olarak kutlamak dileğiyle, emeği geçenlere sonsuz şükranlarımızı sunuyorum. 

23-24 Temmuz 2022 BÜYÜK MÜBADİL BULUŞMASINA KATILAN SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI:

1)AMASYA MÜBADELE VE BALKAN TÜRKLERİ DERNEĞİ

2)ANKARA LOZAN MÜBADİLLERİ DERNEĞİ

3)BİGADOS KÜLTÜR DERNEĞİ

4)BORNOVA SELANİKLİLER KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

5)BURSA LOZAN MÜBADİLLERİ KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

6)DEMİRTAŞ LOZAN MÜBADİLLERİ KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

7) DİDİM RUMELİ KÜLTÜRÜNÜ YAŞATMA VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

8)ERDEK GİRİT VE RUMELİ MÜBADİLLERİ DOSTLUK KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

9)GİRESUN LOZAN MÜBADİLLERİ VE BALKAN KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA DERNEĞİ

10) İNCİRLİOVA SELANİK MÜBADİLLERİ DERNEĞİ

11)İHSANİYE MELEMEZ KÜLTÜR VE YARDIMLAŞMA DERNEĞİ

12)KAHRAMANMARAŞ BALKAN TÜRKLERİ KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

13)KUŞADASI SELANİK MÜBADİLLERİ VE RUMELİ GÖÇMENLERİ KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

14)LOZAN MÜBADİLLERİ DERNEĞİ

15) LOZAN MÜBADİLLERİ VAKFI ÜYELERİ VE KOROSU

16) LOZAN MÜBADİLLERİ VAKFI EGE BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ ÜYELERİ VE KOROSU

17) LOZAN MÜBADİLLERİ VAKFI MUDANYA TEMSİLCİLİĞİ

18)MURSALLI EĞİTİM KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

19) SAMSUN MÜBADELE VE BALKAN TÜRK KÜLTÜRÜ ARAŞTIRMA DERNEĞİ

20) SARIYER LOZAN MÜBADİLLERİ DERNEĞİ

21)SELANİK TÜRKLERİ VE BUCA YAYLACIKLILAR EĞİTİM KÜLTÜR DAYANIŞMA DERNEĞİ

22)SEYREKLİLER KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

23) SİNOP MÜBADELE VE BALKAN TÜRK KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA DERNEĞİ  

  

        

   

   

    

        

  

                           

MÜBADİLLERİN VE CUMHURİYETİN İLK KUŞAĞINDAN SEVGİLİ OSMAN AMCAM

 Ne zaman amcamı düşünsem dolu dolu gülüşü gelir aklıma.  Çocukluğumun ilk anılarından  bugünkü anmalarıma dek sevgili Osman amcam ailemin en gülümseten yüzlerindendir, babacanlığı, bilge duruşuyla.

Lozan Antlaşması'nın 99. yıldönümünde, mübadilleri de anımsarken ailemin birinci kuşak gelenlerinden Karaferye doğumlu amcamı yazmayı çok istedim.

Dört yaşındadır yeni vatan yolculuğu için gemiye bindiğinde Osmancık. İki yaşındaki kardeşi İbrahim ve henüz bir kaç günlük kız kardeşi Muzaffer, anne Fatma hanım ve baba Şükrü bey hep birlikte Urla tahaffuzhanesine gelirler ilk durak olarak.

Yerleşmek için memleketlerine benzeyen Tire'yi seçerler. Önce 'mağaza' denilen bir yere alınırlar  Evlerine yerleşmeyi beklerken lohusa Fatma hanım iki küçük  çocuğunu yetersiz  koşullardan ötürü kaybeder. Yeni vatanlarında aile evlat acısıyla ayakta durmaya çalışır.   

İskan memurluğuna başvurduklarında pek çok yerde olduğu gibi Rum mübadillerin bıraktıkları evler ve topraklara el konulmuştur. O yüzden üç çiftlik ve konaktan gelen aile birden han sahibi olur Tire'nin Matyos  Hanı'nın( Büyük Han) sekizde yedi hissesiyle. Artık Bahçekahve semtinde bir evde oturmaktadırlar. 

Osman han işlerine hiç alışamaz. Zaten el işlerini de pek beceremez. Anne Fatma hanım bey oğlu olarak yetişen eşine yardım için handa çalışmaktadır sürekli. Bir yandan da dikiş diker, Leyla hanımın beş kızının en büyüğü olarak Necmiye ablalarıyla kardeşlerinin ve annesinin de yakınında olur. 

Yıllar geçer; Çamlı ailesi artık hayatlarını düzene sokmuşlardır. Osman ilkokulu bitirmiştir. Annesine göre handa en büyük yardımcısı yetişmiştir. Halbuki Osman okumak için planını yapmış, at arabasıyla parasız yatılı sınavlarını kazandığı Buca Orta Okulu'na doğru yola çıkmıştır. 

Ve çok başarılı bir öğrenci olarak Atatürk Lisesi'ne geçmiştir. Matematik öğretmenleri 'Balkanların Matematik Dehası' diye adlandırmışlardır kendisini. Problem çözümlerinde sonucu anında görüp ara işlemleri sonradan doldururmuş. Ama edebiyatı, felsefeyi, tarihi de çok sever, sürekli okurmuş. En sevdiği okul arkadaşlarından biri de Necati Cumalı imiş.  

İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği'ndeki eğitiminden de üstün başarıyla mezun olur. İlk görev yeri Salihli Demirköprü Barajındadır. Artık yuva kurma zamanı gelmiştir genç mühendisin. Tire'nin en güzel kızlarından, kendileri gibi mübadil Kavalalı tütün tüccarı Hamdi bey ve Dramalı Nezahat hanımın kızları Nihal hanımla evlenir. 

Amcam çalışma hayatına başlarken küçük kardeşler de eğitimlerine devam ederler. Artık anneleri itiraz etmez. Çünkü en büyük oğlunun plan ve projesiyle hanın ön tarafında bir otelleri ve modern bir evleri inşa edilmiştir. 

Buradan artık kendi anılarıma geçebilirim. Güven Oteli Tire'nin en güzel oteliydi o yıllarda. Koridor duvarlarında aplikler, taşbaskı resimler ince çerçevelerinde asılıydı. Hiç bir şey plastik değildi Sanat ve zanaat iç içe geçmişti. Mütevazi demir karyolalar, Sümerbank ürünü pike ve battaniyelerin desenleri belleğimdedir hala.

Amcamın lise kitaplarının bir bölümü de bizim evdeydi. Lise Bakalorya Tarihi kitabını bugün değme üniversite öğrencisi okuyamaz. Genç cumhuriyet çocuklarını nitelikli yetiştiriyordu devlet okullarında. Ve Maarif Vekaleti'nin klasiklerinin pek çoğu da özenle saklanıyordu buzlu camlı dolabın raflarında. 

Amcamlar, babaannem bizimle yaşadığı için hemen  her bayram gelirler ve annemin lezzetli yemekleriyle kurulan sofralarda hep birlikte yerdik.

Amcam babacığına çok düşkünmüş. Dedemin her ölüm yıldönümünde kabrini ziyaret ederdi.        

Babamla en büyük hayallerinden biri hanı restore edip Tire'ye sinemasıyla,  çok amaçlı salonuyla bir kültür merkezi kazandırmaktı 70'li yılların başında. Yıllar sonra belediye yapmak için proje üretti ancak yarıda kaldı.  

Çalıkuşu'nu yeni okuduğum yıllarda amcamın getirdiği karışık meyveli, rengarenk jöleli lokumlar beni Feride'nin dünyasına ışınlardı sanki. Sevgili amcam okumam için yanımda olmuştu her zaman. 

Hep ileri görüşlü bir insandı. Süleyman Demirel'le aynı okul ve bölüm mezunuydular. Amcamın Keban Barajı'nın yapım yıllarında Devlet Su İşleri Elazığ Bölge Müdürü olması o yıllarda  başbakan olan Demirel'in övgüsünü kazanmış ve   amcamın Petkim Aliağa Rafinerisine genel müdür olmasını istemiş.  Ancak amcam daha sakin bir yaşam istediğinden müşavirlik kadrosuyla çok sevdiği İzmir Karşıyaka'ya  Yelken apartmanındaki  dairesine dönmeyi tercih etmişti. Salihli , Antalya, Elazığ'daki sorumluluklarından sonra üç oğlunun ardından gelen minik Gonca kızının tadını çıkarmak istemişti belki de. 

Elazığ günlerini, Hazar Gölü'nün kıyısındaki lojmanları tüm aile çok sevmiş, yengem yıllarca o günlerin özlemini çekmişti. Ben yolculuklarda çok midem bulandığı için Ankara'da teyzemin yanında kalmış, Elazığ'a gidememiştim. 

Amcamla babam birbirlerini çok severlerdi. Diğer iki erkek kardeş İstanbul'da oldukları için sık görüşemezlerdi.  Amcamın emeklilik günlerinde babamla annem de  Karşıyaka'da oturuyorlardı. Her hafta bir gün iki kardeş birlikte, öğle yemeklerini İzmir'in sevdikleri bir lokantasında içtikleri keyif rakısının eşliğinde yerlerdi. Yıllar sonra da biz kuzenler bu geleneği birlikte gezerek sürdürmeye çalıştık Çamlı kızları olarak.

  Goncacığımın anlattığına göre, amcacığım evinin balkonundan körfezi seyreder ve şimşekli günlerde gökyüzüne bakıp 'şerayin' dermiş. Damar anlamına gelen bu sözcük gerçekten de şimşeklerin dansıyla ne kadar uyumludur.

Amcam oğlumun doğumunda ziyarete gelirken bana kitap getiren, İngiliz Dili ve Eğitimi'ni kazandığımda ABD'de aldığı Webster sözlüğünü hediye eden tek büyüğümdür. Çok hoş espriler yapar, halam ve benim gezme düşkünlüğümüzü benzetirdi. sonra da gülerek 'yeni yerler görmek iyidir' derdi. 

Aşırı tüketimi sevmez, giysilerini hep ucuzluk günlerinde alırdı. Hep tiril tiril giyinirdi. Kitap okumayı ve dostlarıyla briç oynamayı hiç bırakmadı. Dört evladının da rahat yaşaması için elinden geleni yaptı. 

Ve bir gün hiç kimseye yük olmadan evinin kapısında geçirdiği beyin kanamasıyla sonsuzluğa göçtü. Doğançay Kabristanı'nda, yengem ve erken kaybettiğimiz kuzenim Zafer ağabeyimle yatıyor ve bu yıl yitirdiğimiz Edip ağabeyime de kavuştu artık.   

Doğduğu toprakları göremese de, o yeni vatanında onurlu bir Cumhuriyet genci olarak yetişti, çağdaşlık ve bilim ilkelerinden hiç ayrılmadı. Ne mutlu ki ben de çok sevdiğim bu iyi insanı anlatmaya, paylaşmaya çalıştım. Ruhu şad, devri daim olsun.  Anıları hiç solmasın.